Klauzule abuzywne w umowach kredytów frankowych były nagminnie stosowane przez banki. Jakie są więc skutki wpisania ich do rejestru Prezesa Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów (UOKiK)? Czy klauzula z rejestru jest od razu, niejako automatycznie uznawana za nieważną przez sąd? Dlaczego, skoro wiadomo, jakie banki stosowały postanowienia niedozwolone, to postępowania w sądach trwają tak długo? Rozwiązujemy wątpliwości związane z tymi kwestiami.
Spis treści
Czym są klauzule abuzywne?
Postanowienia niedozwolone, czyli klauzule abuzywne były stosowane w umowach kredytów frankowych przez każdy niemal bank, który oferował te produkty finansowe. Już w 2009 roku Prezes Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów podjął się na podstawie art. 23a – 23d ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów kontroli abstrakcyjnej tych umów. Na podstawie jego działań i orzeczeń Sądu Ochrony Konkurencji i Konsumentów w Warszawie zostały wpisane do rejestru pierwsze klauzule niedozwolone stosowane wobec frankowiczów.
Należy przypomnieć, że postanowienia niedozwolone, to takie, które:
- zostały narzucone przez jedną stronę – bank, bez możliwości negocjacji,
- są sprzeczne z dobrymi obyczajami i regułami współżycia społecznego,
- w rażący sposób naruszają interesy konsumenta,
- dotyczą elementów dodatkowych (accidentalia negotii) umowy.
Ważną informacją jest, że na podstawie Dyrektywy 93/13WE – stosowanie klauzul abuzywnych jest niedozwolone wyłącznie w stosunku do konsumentów.
Kontrola abstrakcyjna jest kontrolą o charakterze uniwersalnym, to znaczy, że nie dotyczy żadnej konkretnej sprawy. Instytucją opozycyjną dla niej jest kontrola incydentalna prowadzona przez sądy powszechne – ta dotyczy konkretnej umowy w stosunku do indywidualnie oznaczonego konsumenta.
Co zawierały klauzule abuzywne?
Nie wszystkie postanowienia niedozwolone, które zawierały umowy o kredyty frankowe są umieszczone w rejestrze Prezesa UOKiK.
Przykładowe postanowienia niedozwolone umieszczane w rejestrze to:
- Postanowienie 5622 – Bank BPH S.A.
Kredytobiorca zobowiązuje się dokonywać spłaty kredytu, w wysokościach i terminach podanych w Załączniku nr 1 do Umowy – kalendarzu spłat na rachunek Banku nr: 38 1710 0007 0000 0098 8086 7103 (decyduje data wpływu na rachunek Banku), które będą zaliczane w następującej kolejności: należne opłaty i prowizje, odsetki umowne, kapitał kredytu i odsetki karne. Kwoty wskazane w kalendarzu spłat podane są
w walucie kredytu. Spłaty dokonywane będą przez Kredytobiorcę w złotych, po uprzednim przeliczeniu spłaty wg kursu GE Money Banku S.A. (kursu Banku). Kurs Banku jest to średni kurs złotego w stosunku do waluty kredytu opublikowany w danym dniu w prasie przez NBP, powiększony o zmienną marżę kursową Banku, która w dniu udzielenia kredytu wynosi 0,06. Marża kursowa może ulegać zmianom i jest uzależniona od rozpiętości kursów kupna i sprzedaży waluty kredytu na rynku walutowym.
- Postanowienie – 5743 – Bre Bank.
„Umowa o kredyt hipoteczny dla osób fizycznych „Multiplan” waloryzowany kursem CHF”
Raty kapitałowo-odsetkowe oraz raty odsetkowe spłacane są w złotych po uprzednim ich przeliczeniu wg kursu sprzedaży CHF z tabeli kursowej BRE Banku S.A. obowiązującego na dzień spłaty z godziny 14:50
- Postanowienie 4107 – Eurobank
Zmiana wysokości oprocentowania może następować także w przypadku zmiany parametrów finansowych rynku pieniężnego i kapitałowego w kraju (lub krajów zrzeszonych w UE), którego waluta jest podstawą indeksacji.
- Postanowienie 3785 – Spółdzielca Kasa Oszczędnościowo-Kredytowa
Kasa nie jest zobowiązana do naprawienia szkody wynikłej z niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązań wynikających z niniejszego Regulaminu w przypadku zaistnienia okoliczności, za które Kasa odpowiedzialności nie ponosi w szczególności (…) działania operatorów sieci telefonicznych, firm kurierskich oraz podmiotów uprawnionych do doręczenia przesyłek pocztowych (…)
Poza klauzulami abuzywnymi, uznanymi za takie przez Sąd Ochrony Konkurencji i Konsumentów i wpisanymi do rejestru, można jeszcze znaleźć opracowania profesjonalne zawierające wiele innych przykładów, jak chociażby raport Rzecznika Finansowego. Jednakże te ostatnie nie mają żadnej mocy wiążącej w postępowaniu cywilnym przed sądem powszechnym.
Walor związania sądu klauzulą wpisaną do rejestru Prezesa UOKiK
Przede wszystkim należy zwrócić uwagę, że sądy w Polsce są niezawisłe i niezależne oraz że orzekają wyłącznie na podstawie ustawy – art. 178 ust 1. Konstytucji:
Sędziowie w sprawowaniu swojego urzędu są niezawiśli i podlegają tylko Konstytucji oraz ustawom.
Jednakże dla ujednolicenia linii orzeczniczej Sąd Najwyższy dwukrotnie zajmował się problemem związania sądów faktem wpisania pewnego zapisu umownego do rejestru klauzul niedozwolonych. Pierwsza uchwała 7.10.2008 r., III CZP 80/08, OSNC 2009/9, poz. 118, gdzie SN stwierdził, że sądy nie są związane wpisaniem klauzuli do rejestru. SN stwierdził, że wpis ma jedynie znacznie dla przedsiębiorcy i żaden sąd nie może z góry, bez analizy konkretnej sprawy i indywidualnej oceny uznawać unieważnienia jakiejkolwiek umowy.
Sytuacja zmieniła się diametralnie po tym, jak SN zajął się przedmiotową kwestią po raz wtóry w uchwale z 20 listopada 2015 r., III CZP 17/15, OSNC 2016/4, poz. 40. Wówczas to SN uznał, że jednak rejestr klauzul niedozwolonych ma duże znaczenie dla regulacji stosunków na linii konsument – przedsiębiorca i klauzule wpisane do rejestru muszą być brane pod uwagę w sposób wiążący przez sądy. Ale uwaga – tylko w stosunku do tych samych przedsiębiorców. To znaczy, jeżeli bank X stosował klauzulę niedozwoloną, która brzmi:
Kredyt jest indeksowany do CHF/USD/EUR, po przeliczeniu wypłaconej kwoty zgodnie
z kursem kupna CHF/USD/EUR według Tabeli Kursów Walut Obcych obowiązującej
w Banku Millennium w dniu uruchomienia kredytu lub transzy,
to może się na nią powołać przed sądem tylko i wyłącznie klient banku X.
Jeżeli ten sam zapis umowny stosował bank Y, ale jego postanowienie o wpisie do rejestru nie dotyczy, to mimo tożsamego zapisu żaden sąd nie jest związany uznaniem klauzuli za abuzywną.
Podsumowując – podejście SN do uznawalności klauzul zawartych w rejestrze zmienia się
i liberalizuje, jednak nie na tyle, aby linia orzecznicza w sprawach frankowych szybko uległa ujednoliceniu, co znacząco przyspieszyłoby wiele sporów i pozytywnie wpłynęło na sytuację frankowiczów.
