Co może, a czego nie powinien orzekać sąd w stosunku do ważności umowy frankowej? Czy po wyroku Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej sytuacja frankowiczów drastycznie zmieni się? Czy sądy częściej będą orzekały o tak zwanym przewalutowaniu?
Spis treści
Wyrok TSUE z 25 listopada 2020 roku a sprawa frankowa?
Znaczenie stanowiska TSUE dla frankowiczów
W pierwszej kolejności należy podkreślić, że problem kredytów waloryzowanych do waluty obcej, przede wszystkim do franka szwajcarskiego, to nie tylko problem polskich konsumentów, ale także istotny problem ekonomiczno-społeczny w wielu krajach europejskich, a zwłaszcza w krajach Europy Środkowo-Wschodniej. Dla przykładu wystarczy tylko przypomnieć stanowiska TSUE w sprawach:
- wyrok TSUe z 3.03.2020 r., Marc Gomez del Moral Guasch przeciwko Bankia S.A. – sygn. C-125/18,
- wyrok TSUE z 14.03.2019 r., Zsusanna Dunai przeciwko ERSTE Bank Hungary Zrt. – sygn. C118/17.
- wyrok TSUE z 31.05.2018 r., Zsolt Sziber przeciwko ERSTE Bank Hungary Zrt. – sygn. C-483/18.
- Wyrok TSUE Bogdan Matei, Ioana Ofelia Matei przeciwko SC Volksbank Romania S.A. – sygn. C-143/13.
Wyrok TSUE z 25 listopada 2020 roku jest odpowiedzią na pytanie prejudycjalne sądu apelacyjnego z Kluż-Napoki (Rumunia). Pytanie dotyczyło kwestii, w jakim stopniu sąd krajowy może ingerować w treść umowy abuzywnej, która jest niedozwoloną. To znaczy, czy zadaniem sądu jest dostosowanie za wszelką cenę umowy, która zawierała klauzule niedozwolone, w ten sposób, aby po ich usunięciu rzeczona umowa mogła być przedmiotem obrotu. Precyzując, sąd rumuński zadał pytanie: czy art. 6 ust. 1 dyrektywy [93/13] należy interpretować w ten sposób, że w następstwie stwierdzenia nieuczciwego charakteru warunku określającego mechanizm ustalania zmiennej stopy procentowej za pomocą wzoru »stałej marży i odsetek referencyjnych stosowanych przez bank w oparciu o nieprzejrzyste kryteria« w ramach umowy kredytu o stałej stopie procentowej ograniczonej do pierwszego roku i zmiennej stopie procentowej na kolejne lata, zgodnie ze wspomnianym wzorem, zezwala on sądowi krajowemu na dostosowanie umowy poprzez ustanowienie sposobu obliczania odsetek zmiennych na podstawie przejrzystych wskaźników referencyjnych (LIBOR lub Euribor) i stałej marży banku, w świetle faktycznych elementów zawartych w umowie kredytu, celem zapewnienia lepszej ochrony konsumenta?
Trybunał Sprawiedliwości odniósł się do tego pytania na podstawie art. 267 Traktatu o Funkcjonowaniu Unii Europejskiej, uznając, że:
Artykuł 6 ust. 1 dyrektywy Rady 93/13/EWG z dnia 5 kwietnia 1993 r. w sprawie nieuczciwych warunków w umowach konsumenckich należy interpretować w ten sposób, że w następstwie stwierdzenia nieuczciwego charakteru warunków określających mechanizm ustalania zmiennej stopy procentowej w umowie kredytowej takiej jak rozpatrywana w postępowaniu głównym oraz w sytuacji gdy umowa ta nie może dalej obowiązywać po usunięciu z niej danych nieuczciwych warunków, gdy unieważnienie rzeczonej umowy powodowałoby szczególnie szkodliwe konsekwencje dla konsumenta i gdy nie istnieje żaden przepis prawa krajowego o charakterze dyspozytywnym, sąd krajowy powinien podjąć, z pełnym uwzględnieniem prawa krajowego, wszelkie niezbędne środki mające na celu ochronę konsumenta przed szczególnie szkodliwymi konsekwencjami, jakie może wywrzeć unieważnienie owej umowy. W okolicznościach takich jak rozpatrywane w postępowaniu głównym nic nie stoi na przeszkodzie w szczególności temu, aby sąd krajowy wezwał strony do podjęcia negocjacji w celu ustalenia sposobu obliczania stopy procentowej, o ile określi on ramy tych negocjacji, a ich celem będzie ustanowienie rzeczywistej równowagi między prawami i obowiązkami stron umowy, z uwzględnieniem w szczególności leżącego
u podstaw dyrektywy 93/13 celu ochrony konsumenta.
Innymi słowy, zdaniem TSUE, w świetle przepisów dyrektywy 93/13 dotyczącej ochrony praw konsumenta, sąd krajowy ma za zadanie chronić przede wszystkim jego interes prawny, jako że konsument w sporze z przedsiębiorcą jest jednostką słabszą. Jednocześnie wydaje się być całkowitą aberracją, wysnuwanie z wyżej przytoczonego wyroku tezy, że sądy krajowe są zobligowane do zaprzestania orzekania o unieważnieniu umów en bloc. TSUE bowiem jasno stwierdził, że działanie w ten sposób, to znaczy, za wszelką cenę utrzymywanie w mocy umów, które zawierały klauzule abuzywne stoi w sprzeczności z całym systemem ochrony konsumenta, jaki tworzy dyrektywa 93/13. Bowiem nieuczciwi przedsiębiorcy na przyszłość nie będą wystrzegać się włączania klauzul niedozwolonych do umów, jeżeli będą mieli pewność, co do niederogowalności całej umowy. Natomiast sądy krajowe zawsze muszą kierować się w zakresie oceny użyteczności społecznej umowy frankowej względami słuszności i zwyczajów: (wyrok z dnia 3 października 2019 r., Dziubak, C-260/18, EU:C:2019:819, pkt 61, 62).
Paradoksalnie więc, niepewność, co do postanowienia sądu w zakresie zmiany umowy, bądź jej unieważnienia, leży w interesie konsumenta: (wyroki: z dnia 14 czerwca 2012 r., Banco Español de Crédito, C-618/10, EU:C:2012:349, pkt 69; z dnia 30 kwietnia 2014 r., Kásler i Káslerné Rábai, C-26/13, EU:C:2014:282, pkt 79; z dnia 26 marca 2019 r., Abanca Corporación Bancaria i Bankia, C-70/17 i C-179/17, EU:C:2019:250, pkt 54; z dnia 3 marca 2020 r., Gómez del Moral Guasch, C-125/18, EU:C:2020:138, pkt 60)
Jednocześnie TSUE podkreślił, że sąd krajowy nie ma możliwości arbitralnego uzupełnienia postanowień umowy: w konsekwencji w przypadku stwierdzenia przez sąd krajowy nieważności nieuczciwego warunku umowy zawartej między przedsiębiorcą a konsumentem sąd ten nie może uzupełnić tej umowy poprzez zmianę treści owego warunku (zob. podobnie wyrok z dnia 3 marca 2020 r., Gómez del Moral Guasch, C-125/18, EU:C:2020:138, pkt 59 i przytoczone tam orzecznictwo).
Podsumowując – wyrok z 25 listopada 2020 roku nie ma wpływu na ograniczenie orzecznictwa sądów polskich polegającego na unieważnieniu umów frankowych. Co więcej, odwołując się do przepisów kodeksu postępowania cywilnego – art. 321 – sąd orzeka wyłącznie w zakresie żądania powoda – w tym przypadku konsumenta. Jeżeli więc konsument wnosi o unieważnienie umowy, a sąd uzna, że po usunięciu z umowy klauzul abuzywnych umowa powinna zostać unieważniona, w takim przypadku sąd nie ma możliwości (co potwierdził wyrok omawiany TSUE) zachować się inaczej niż tak, jak wnoszono w pozwie.
Źródła:
- Marcisz, Koncepcja tworzenia prawa przez Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej, Warszawa, 2015.
- Kastelik-Smaza, Pytania prejudycjalne do Trybunału SPrawiedliości Unii Europejskiej, a ochrona praw jednostki, Warszawa, 2010.
- Konopacka, M. Replin, Wyrok TSUE w sprawie Dziubak oraz jego konsekwencje prawne i ekonomiczne, komentarz el., 2019.