Czym jest dziedziczenie ustawowe? Kto po kim dziedziczy? Jakie są zasady dziedziczenia ustawowego? Czy warto napisać testament?
Spis treści
Czy spadek po rodzicach każdy z rodzeństwa otrzymuje w takich samych proporcjach? Dziedziczenie po mężu – jak wygląda?
Dziedziczenie ustawowe i jego tajemnice. Przeczytajcie uważnie i zdecydujcie, czy nie warto napisać testamentu.
Kto jest pierwszy w kolejności do tronu?
Kojarzycie pewnie czasami newsy w telewizji i innych mediach o niektórych członkach rodzin królewskich Europy i podawanej czasami liczbie, oznaczającej kolejność do brytyjskiego tronu? Okazuje się, że w polskim prawie również dziedziczenie jest sprawą nie taką prostą i wymaga doprecyzowania, kto jest najbliżej tronu, a kto z rodziny jest nieco dalej.
Testament holograficzny i allograficzny
Po pierwsze musimy rozróżnić dwie formy dziedziczenia. Może do niego dojść albo na podstawie testamentu, albo ustawowo, czyli według przepisów kodeksu cywilnego z 1964 roku, księgi czwartej. Ale wróćmy na chwilę do testamentu. Kodeks pozwala na kilka form jego sporządzania: najbezpieczniejszą jest forma aktu notarialnego, jednak za sporządzenie ostatniej woli w tej formie zapłacimy jeszcze za życia (art. 950). Testament holograficzny, to testament spisany własnoręcznie z podpisem i datą (uwaga! ręcznie, a nie na komputerze!). Ustawodawca dopuszcza jeszcze formułę testamentu allograficznego, to znaczy wygłoszonego ustnie w obecności dwóch świadków wobec wójta (burmistrza, prezydenta miasta), starosty, marszałka województwa, sekretarza powiatu albo gminy lub kierownika urzędu stanu cywilnego. Oświadczenie spadkodawcy spisuje się w protokole z podaniem daty jego sporządzenia. Protokół powinien być podpisany przez spadkodawcę, przez osobę, wobec której wola została oświadczona, oraz przez świadków. Nie jest to jednak klasyczny testament ustny, który dopuszcza ustawodawca, tylko sporządzony z ważnych przyczyn, a należy go wygłosić w obecności trzech świadków.
Nie ma testamentu – kto dziedziczy?
Jeżeli spadkodawca nie sporządził testamentu, to dziedziczą osoby wymienione w ustawie, czyli krewni i osoby przysposobione. Dziedziczenie ustawowe ma charakter subsydiarny w stosunku do testowania.
Ogólna zasada jest następująca, najpierw dziedziczą osoby najbliższe, a następnie dalsza rodzina, jeżeli bliżsi krewni nie żyją lub odrzucili spadek. W pierwszej kolejności dziedziczą dzieci i małżonek w częściach równych, z zastrzeżeniem, że część spadku małżonka nie może być mniejsza niż ¼ spadku. Jeżeli jest więc czworo dzieci, to część małżonka będzie proporcjonalnie większa. Jeżeli nie ma małżonka, to dzieci dziedziczą w częściach równych. Natomiast w sytuacji, kiedy nie ma dzieci i małżonka, ale żyją rodzice, to wówczas oni dziedziczą w częściach równych. Jeżeli nie ma dzieci, to spadek dziedziczy małżonek i rodzice (o ile żyją). W tym przypadku podział wygląda tak, że małżonkowi przysługuje połowa spadku, a rodzicom po czwartej części.
Kiedy dziedziczy rodzeństwo?
Rodzeństwo ma prawo do dziedziczenia ustawowego, tylko w takiej sytuacji, kiedy zabrakło jednego z rodziców uprawnionego do spadku. Wówczas w miejsce zmarłego rodzica lub rodziców wchodzi rodzeństwo i dziedziczy po zmarłym w częściach równych. Natomiast gdyby zabrakło któregoś z rodzeństwa, to dziedziczą ich dzieci (bratankowie, bratanice, siostrzeńcy i siostrzenice), również w częściach równych. Ciekawostką jest, że w języku staropolskim, podając za profesorem Samsonowiczem, było aż czterdzieści określeń na różnego rodzaju powinowatych i krewnych.
Wracając do dziedziczenia, jeżeli dziedziczący rodzic nie miał innych dzieci, to dziedziczy z małżonkiem w częściach równych.
Kiedy małżonek dziedziczy cały majątek?
Wbrew temu, co mogłoby się wydawać, sytuacja taka nie należy do częstych. Aby małżonek odziedziczył wszystko po zmarłym, musi zostać spełniony warunek braku rodziców, rodzeństwa i ich zstępnych.
Kiedy dziedziczą dziadkowie?
Tak zwany trzeci krąg spadkobierców zostaje powołany do spadku jedynie, kiedy zmarły nie miał dzieci, małżonka, rodziców i rodzeństwa. Wówczas to spadkobiercami w częściach równych są dziadkowie i ich zstępni. To jedyna sytuacja, kiedy to stryj lub ciotka może dziedziczyć po zmarłym.
Czy pasierb może dziedziczyć?
Ustawowe dziedziczenie przez pasierba to wyjątkowa sytuacja. Dochodzi do niej jedynie, kiedy już nawet dziadkowie nie dziedziczą. Na uwagę zasługuje fakt, że zstępni pasierba nie mogą zostać powołani do spadku.
Kiedy dziedziczy gmina?
Co do zasady, jeżeli krąg osób mogących zostać powołanymi do spadku wyczerpał się, ten przechodzi na gminę lub na Skarb Państwa, jeżeli nie można było ustalić ostatniego miejsca zamieszkania zmarłego. Z tym zastrzeżeniem, że gmina i Skarb Państwa nie mogą odrzucić spadku, lecz przyjmują go z dobrodziejstwem inwentarza (art. 1023 k.c.).
Odrzucenie spadku, dziedziczenie długów
Jak nie odziedziczyć długów. Co do zasady spadkobiercy przyjmują spadek „wprost”, to znaczy zarówno aktywa, pasywa, jak i zobowiązania zmarłego. Aby się od tego uchronić należy albo: odrzucić spadek, wówczas przechodzi on na kolejnych spadkobierców, albo można też złożyć oświadczenie o przyjęciu „z dobrodziejstwem inwentarza”. Jest to instytucja prawna, która pozwala dziedziczyć do wysokości ewentualnych zobowiązań (art. 1031 §2). Oświadczenie o przyjęciu spadku należy złożyć w terminie sześciu miesięcy od dnia otwarcia spadku (art. 1026).
Zachowek – ile wynosi?
Wysokość zachowku wynosi ½ ustawowej części w spadku. Zachowek należy się osobie, która byłaby spadkobiercą ustawowym, lecz została pominięta w testamencie, ale nie wydziedziczona.
Nasciturus – co to?
Wszyscy wiedzą, że spadkobiercą może być osoba żyjąca, ale mało kto pamięta, że zdolność dziedziczenia posiada również nasciturus, czyli dziecko poczęte. W myśl art. 927 k.c. dziecko poczęte już w chwili otwarcia spadku może być spadkobiercą, jeżeli urodzi się żywe. Ten przepis ma kapitalne znaczenie dla całego systemu dziedziczenia. Może się okazać, że w przypadku śmierci ojca, który nie miał jeszcze dziecka, a którego żona lub partnerka była w ciąży, jego rodzice nie zostaną powołani do spadkobrania.
Dziedziczenie ustawowe nadal jest w Polsce najpowszechniejszą formą spadkobrania. Niestety testamenty nie są popularne i nie mają tak doniosłego znaczenia dla społeczeństwa, jak w Europie Zachodniej, czy Stanach Zjednoczonych.