Kryzys gospodarczy wywołany pandemią wirusa COVID-19 zaskoczył niemal wszystkich przedsiębiorców. Sytuacja gospodarcza stała się tak dynamiczna na rynku, że nie sposób przewidzieć przyszłości nawet w krótkiej perspektywie. Wielu przedsiębiorców, wielu z Was spotyka się na co dzień z problemami, które stawiają pod znakiem zapytania sens dalszej dzielności gospodarczej. Jednakże istnieją mechanizmy prawne i działania faktyczne, które dają możliwość uratowania przedsiębiorstwa i niwelowania strat spowodowanych krachem na rynku.

Należy jednak podkreślić, że poniższe kroki są ujęte w sposób ogólny i zawsze przed wdrożeniem któregokolwiek z nich należy samodzielnie lub z pomocą ekspertów przeanalizować sytuację swojej firmy tak, aby dobrać najbardziej adekwatne narzędzia.

Restrukturyzacja miękka czy twarda?

Restrukturyzacja przedsiębiorstwa, to działanie polegające na naprawieniu sytuacji
w firmie i spowodowaniu, że będzie ono znów przynosiło dochody.

Działania naprawcze dzielimy na dwa rodzaje:
• miękkie,
• oraz twarde.

Wybór jednego z nich zależy przede wszystkim od stanu faktycznego przedsiębiorstwa. Trzeba jednak pamiętać, że plusem tej procedury jest to, że wdraża się ją już na etapie zagrożenia utraty płynności finansowej, a jej celem nie jest likwidacja majątku przedsiębiorstwa i spłaty wierzycieli, jak ma to miejsce w przypadku bankructwa, ale naprawienie organizacji, tak aby wróciła na rynek i przynosiła zyski.

Miękka restrukturyzacja

Plan naprawczy organizacji w wersji soft polega na podejmowaniu działań faktycznych i prawnych, ale z pominięciem sądu i rygorów narzuconych przez ustawę: Prawo restrukturyzacyjne z 2015 roku. Celowo nie użyto określenia restrukturyzacja pozasądowa,
a to z uwagi na planowaną nowelizację ustawy i wprowadzenie restrukturyzacji uproszczonej, z minimalnym udziałem sądu. Miękka restrukturyzacja charakteryzuje się swoistą elastycznością i polega na jak najszybszym przywróceniu przedsiębiorstwa do stanu opłacalności.

Może się na nią składać szereg czynności, takich jak:
• zmiana struktury zatrudnienia lub obniżenie kosztów pracowniczych
• weryfikacja i poszukiwanie nowych kanałów dystrybucji
• poszukiwanie nowego finansowania
• zmiany formy prawnej przedsiębiorstwa
• redukcja kosztów
• mediacje i renegocjacje kontraktów.

Pracownicy

 

Najprostszym działaniem jest redukcja zatrudnienia. Jednakże jest to tylko pozornie najprostszy krok w obniżeniu kosztów pracowniczych. Przede wszystkim trzeba myśleć perspektywicznie – nasi pracownicy to ludzie wykształceni, z doświadczeniem, jeżeli ich się zwolni, to trudno będzie ponownie odbudować kadrę. Poza tym przedsiębiorcy – pracodawcy są odpowiedzialni nie tylko za siebie, ale także za swoich podwładnych.

Istnieją narzędzia, które pozwalają na niwelowanie kosztów w tym okresie, przewidują je przede wszystkim ustawy w ramach tzw. Tarczy Antykryzysowej. Po pierwsze pracodawcy mogą skorzystać z subwencji z Polskiego Funduszu Rozwoju oraz z pożyczek z Urzędów Pracy. Przy spełnieniu określonych przesłanek środki uzyskane w ten sposób będą umorzone.

Ponadto do rozwiązań wspierających pracodawców należy zaliczyć:
– wdrożenie elastycznego czasu pracy,
– dofinansowanie wynagrodzenia w przypadku przestoju ekonomicznego,
– dofinansowanie do wynagrodzeń pracowników – dodatkowe wsparcie dla mikro-, małych
i średnich przedsiębiorstw, które zanotowały wysoki spadek obrotów (w ramach PFR),
– dofinansowanie 50 % wartości składek ZUS dla przedsiębiorców zatrudniających miedzy 10 a 49 pracowników,
– dofinansowanie wynagrodzenia w przypadku obniżonego wymiaru czasu pracy,
– dodatkowe dofinansowanie dla pracodawców zatrudniających osoby niepełnosprawne,
– pożyczki obrotowe na wynagrodzenia pracowników z Agencji Rozwoju Przemysłu.

W ten oto sposób pracodawca ma szansę na utrzymanie stanu zatrudnienia w tym trudnym okresie.

 

Nowe kanały dystrybucji

 

Już teraz, po kilku zaledwie miesiącach widać, jak duży dokonał się przeskok
w zakresie świadczenia niektórych usług na rynku. Prym wiodą usługi edukacyjne
i szkoleniowe, które z dnia na dzień przeniosły się na on-linowe platformy szkoleniowe. Oczywistym jest, że nie każdy rodzaj towaru lub usługi będzie się nadawał do zmiany formy dystrybucji. Jednakże należy zauważyć, że chaos wprowadza nowe reguły gry i jest szansą dla bardziej kreatywnych, pomysłowych osób, które wykorzystają okazję. Internet daje ogromne szanse na unowocześnienie swoich usług i ich modyfikację. Doskonałym sposobem jest podpatrywanie rynków zachodnich, obserwowanie jak tam działają firmy o podobny profilu.

Oprócz kanałów sprzedaży liczy się także nowoczesna forma reklamy przystająca do obecnych czasów. Dobrze jest wyjść poza strefę komfortu i aktywnie poszukiwać klienta.
Uwaga! Działając w Internecie musimy pamiętać, że ramy prawne dla tego rodzaju dzielności są jasno określone. Należy pamiętać nie tylko o ustawach dotyczących praw konsumenta,
o ustawie o świadczeniu usług drogą elektroniczną, rozporządzeniu o ochronie danych osobowych (tzw. RODO), ale także o regulaminach i politykach prywatności.

 

Poszukiwanie nowego finansowania a zmiana formy prawnej przedsiębiorstwa

 

Wdrożenie nowych pomysłów, zwłaszcza dotyczących zmiany kanałów dystrybucji
i sprzedaży często wiąże się z potrzebami finansowymi. W okresie kryzysu o źródła finansowania jest oczywiście trudniej, jednakże warto zaznaczyć, że oprócz pożyczki 5000 zł czy subwencji z PFR nic nie stoi na przeszkodzie, aby skorzystać, na przykład z dotacji na szkolenia ułatwiające przekwalifikowanie przedsiębiorcy lub pracownika a udzielanych przez Państwową Agencję Rozwoju Przedsiębiorczości. Ponadto można zawsze sięgnąć do
tradycyjnych źródeł, takich jak: kredyty, czy pożyczki z banku.
Warto jednakże zastanowić się, jeżeli prowadzi się jednoosobową działalność gospodarczą, nad zmianą formy prawnej przedsiębiorstwa i poszukania wspólników lub inwestorów. Polski kodeks spółek handlowych przewiduje cały szereg mechanizmów, które gwarantują jednemu wspólnikowi dominującą rolę w przedsiębiorstwie przy jednoczesnym dokooptowaniu wspólnika, który wzmocni jednocześnie sytuację prawną przedsiębiorstwa – jest to na przykład spółka komandytowa, gdzie komandytariusz może być jednocześnie inwestorem i nie decydować o prowadzeniu spraw spółki. Innym rozwiązaniem dla większych organizacji może okazać się spółka akcyjna i wraz z nią wypuszczenie obligacji korporacyjnych celem pozyskania zewnętrznego kapitału. W takiej sytuacji, gdy finansowanie będzie polegało na emisji papierów wartościowych dłużnych albo udziałowych (w okresie obowiązywania stanu zagrożenia epidemicznego oraz w okresie miesiąca po ich odwołaniu) nie stosuje się wymogu zatwierdzenia memorandum informacyjnego, o którym mowa w art. 38 ust. 1 ustawy o ofercie. Warto wiedzieć, że sporządzenie takiego memorandum jest wymagane w przypadku skierowania ofert publicznych papierów wartościowych do więcej niż 149 adresatów w ciągu jednego roku. W związku z powyższym dobrym rozwiązaniem jest także przeobrażenie przedsiębiorstwa w spółkę z ograniczoną odpowiedzialnością, co da szansę na pozyskanie inwestorów – udziałowców, ale także zwiększy prestiż, wiarygodnośći bezpieczeństwo całego przedsięwzięcia.

 

Podatki i składki na ubezpieczenia społeczne

 

Wiadomym jest, że każdy przedsiębiorca narzeka na dwie sprawy: podatki i ZUS.
Przede wszystkim należy zwrócić uwagę, że w Ordynacji podatkowej z 1997 roku zostały zawarte przepisy, które mogą być pomocne przedsiębiorcy w trakcie kryzysu spowodowanego COVID-19.
Na uwagę zasługuje art. 48 Ordynacji podatkowej, który daje możliwość, w przypadkach uzasadnionych ważnym interesem podatnika lub interesem publicznym ubiegania się
o odroczenie terminu płatności podatku, rozłożenia zapłaty podatku na raty lub nawet umorzenia zapłaty zaległości wraz z odsetkami.
Następnie, przepisy tarczy antykryzysowej dały szansę przedsiębiorcom na przesunięcie płatności zaliczek na podatek dochodowy, pobranych od wynagrodzeń pracowników za marzec i kwiecień 2020 – do dnia 1 czerwca 2020 roku. Prolongacja dotyczy także możliwości złożenia deklaracji CIT-8, a także wpłat na należny podatek dochodowy.
W zakresie ubezpieczeń społecznych przedsiębiorca może liczyć na odroczenie płatności składek bez ponoszenia dodatkowych kosztów opłaty prolongacyjnej, a także na dofinansowanie 50% wartości składek, o ile zatrudnia pracowników w liczbie między 10-49 osób.

 

Mediacja i renegocjacje umów z partnerami biznesowymi

 

Parafrazując znane powiedzenie: „rozmawiać, rozmawiać i jeszcze raz rozmawiać”, bowiem sprawna komunikacja i otwartość między przedsiębiorcami może uchronić przed niejednym kłopotem. Źródłem wielu problemów finansowych przedsiębiorców w okresie kryzysu są w dużej mierze niewykonane kontrakty i umowy. Dbając o poprawę działalności przedsiębiorstwa w tak nietypowym okresie należy przede wszystkim zacząć od renegocjacji warunków umów. Przedsiębiorcy muszą pamiętać, że grają w jednej drużynie i ciągnięcie siebie nawzajem na dno powoduje straty dla wszystkich. Z tego to powodu należy rozmawiać i starać się modyfikować umowy, które w stanie epidemii i okresie kryzysu gospodarczego stają się niemożliwe do wykonania.
W razie porażki rozmów można wytoczyć powództwo do sądu o niemożność wykonania umowy z powodu nagłej i niezawinionej zmiany stosunków gospodarczych (klauzula rebus sic stantibus), tj. na podstawie art. 3571 Kodeksu cywilnego z 1964 roku.

Renegocjacji mogą podlegać poszczególne zapisy umowy, a przede wszystkim:
• warunki jej wykonania,
• terminy,
• kwestie kar umownych i odszkodowań.

W razie problemów z porozumieniem się z partnerami biznesowymi, bardzo dobrym rozwiązaniem jest skorzystanie z mediacji. Ta forma rozwiązywania sporów, jako metoda pozasądowa jest doskonałą formułą na osiągniecie porozumienia w sposób szybszy i tańszy od procesu sądowego.
Mediacja cieszy się coraz większą popularnością wśród przedsiębiorców i to nie tylko ta kierowana przez sądy. Wielu przedsiębiorców świadomych zalet mediacji zgłasza się do mediatorów jeszcze przed złożeniem ewentualnego pozwu, wiedząc że jest to skuteczna droga ¬– mówi nasz ekspert, dr Paweł Siejak – mediator stały.

Restrukturyzacja twarda (sądowa)

Restrukturyzacja przedsiębiorstwa, to nic innego, jak naprawienie go i wyciągnięcie
z kłopotów finansowych oraz przywrócenie płynności finansowej. Z prawnego punktu widzenia polega ona na zawarciu ugody, a właściwie układu z wierzycielami.

Od 2015 roku reguluje je oddzielna ustawa i w związku z tym może ono przyjąć jedną z następujących form:
• postępowanie o zatwierdzenie układu (najbardziej przypominające dawne postępowanie naprawcze),
• przyspieszone postępowanie układowe,
• postępowanie układowe,
• postępowanie sanacyjne.

Pierwsze – postępowanie o zatwierdzenie układu ma najszybszy schemat działania. Dłużnik sam składa propozycje układowe wierzycielom, a także samodzielnie zbiera głosy. Rolą sądu jest zaś otwarcie postępowania i zatwierdzenie układu.

Kolejny rodzaj postępowania, czyli przyspieszone postępowanie układowe jest przeznaczone dla dłużników, którzy potrzebują natychmiastowej ochrony sądu przed wierzycielami i instytucjami egzekucyjnymi. Jednak tu pojawia się novum – nadzorca układu powoływany jest przez sąd.
Postępowanie układowe różni się od swojej uproszczonej wersji tym, że jest prowadzone, gdy suma wierzytelności spornych przekracza 15% wszystkich wierzytelności. Natomiast wierzyciele nie ujęci na liście mają prawo do składania sprzeciwów. Jest ono dużo bardziej sformalizowane, czas trwania będzie dłuższy, niż jego uproszczonego odpowiednika.

Ostatnie z postępowań najsilniej wpływa na dłużnika i jego sytuację prawną oraz faktyczną. Zadaniem tego postępowania jest uzdrowienie całego przedsiębiorstwa, aby jak najpełniej wdrożyć zasadę uniknięcia ogłoszenia upadłości przez przedsiębiorcę (art. 3 ust. 1 pr. res.) To znaczy, aby przedsiębiorstwo spłaciło zobowiązania według zawartego układu z wierzycielami, ale także, aby było ono intratnym przedsięwzięciem. W tym celu sąd powołuje zarządcę (art. 51 pr. res), który działa w imieniu dłużnika i na jego ryzyko (art. 53 pr. res.). Dokonuje on wszelkich czynności niezbędnych dla ratowania przedsiębiorstwa. Ten rodzaj postępowania jest najbardziej sformalizowany i restrykcyjny. Dłużnik zostaje odsunięty od spraw zarządu. Zarządca natomiast może wszczynać postępowania sądowe
i administracyjne. Natomiast przedsiębiorstwo objęte postępowaniem sanacyjnym cieszy się pełną ochroną przed czynnościami egzekucyjnymi.

Nowością ma być uproszczone postępowanie restrukturyzacyjne polegające na tym, że podmiot chcąc wejść w tryby postępowania restrukturyzacyjnego będzie musiał jedynie:

• zawrzeć umowę z doradcą restrukturyzacyjnym,
• ogłosić wyżej wymieniony stan w Monitorze Sądowym i Gospodarczym.

Na podstawie ogłoszenia w MSiG wszelkie tytuły egzekucyjne zostaną zawieszone wobec dłużnika, nie będzie też możliwości zerwania z nim umowy najmu, czy leasingu. Natomiast dłużnik będzie miał czas trzech miesięcy na wynegocjowanie układu z wierzycielami. Dopiero po tym okresie sąd może zatwierdzić układ. Projekt zmian w ustawie trafił właśnie do Sejmu, jednak eksperci boją się „urynkowienia” procedury restrukturyzacyjnej.

Ogłoszenie upadłości

W przypadku, gdy przedsiębiorca stanie się niewypłacalny, to znaczy nie będzie w stanie regulować swoich bieżących i wymagalnych zobowiązań, zobligowany jest do złożenia wniosku o upadłość.

Niestety w tej sytuacji przedsiębiorstwo skazane jest na zaprzestanie działalności, a celem niniejszego postępowania jest zmaksymalizowanie ochrony wierzycieli, przy jednoczesnym zminimalizowaniu odpowiedzialności dłużnika. Wniosek o ogłoszenie upadłości może złożyć także wierzyciel.

Warto zaznaczyć, że po nowelizacji ustawy z 2019 roku (część przepisów będzie wdrażana aż do końca 2020 roku), upadłość może ogłosić także każda osoba fizyczna, czyli również taka, która prowadzi jednoosobową działalność gospodarczą.

Zaletą nowelizacji jest także poszerzenie katalogu dłużników mogących skorzystać z procedury pre-pack, to znaczy objęcia sprzedażą warunkową znaczących składników majątku w ten sposób, że dłużnik sam szuka nabywców, a sędzia komisarz zatwierdza jedynie umowę sprzedaży. Ta sytuacja pozwala na zbycie składników majątku, takich jak: know-how lub cale przedsiębiorstwo i wyłączenia ich z masy upadłościowej.

Niestety nowelizacja prawa upadłościowego wprowadziła do obiegu prawnego instytucję, która niesie ze sobą bardzo duże ryzyko dla dłużnika, to jest: warunkowe umorzenie zobowiązań w postępowaniu upadłościowym. Polega ono na tym, że dłużnik będzie miał umorzone zobowiązania, których nie jest w stanie pokryć skład masy upadłościowej. Jednakże jeżeli w przyszłości jego stan majątkowy ulegnie poprawie, sąd na wniosek któregokolwiek z wierzycieli będzie mógł ustalić plan spłaty należności.
W związku z powyższym, przedsiębiorcy zagrożeni ogłoszeniem upadłości muszą bardzo uważać na tę instytucję i wystrzegać się jej. Ryzyko, jakie ona za sobą niesie jest bardzo doniosłe i może zaważyć w znacznym stopniu na przyszłości firmy.

Podsumowanie

Reasumując, przedsiębiorca w trakcie kryzysu ma wiele możliwości ratowania swojej firmy przed bankructwem. Istotnym jest przy tym, jak zachowywał się i funkcjonował on w okresie przed kryzysem. Czy koszty stałe związane z powadzeniem przedsiębiorstwa i życiem prywatnym nie były wygórowane, czy posiadał on dostateczne zabezpieczenia i rezerwy kapitałowe pozwalające na przetrwanie trudnego okresu. Wyżej wymienione kroki są ważne i istotne, jednakże, gdy to wszystko minie, biznes nie będzie już taki sam.

Źródła:
1. Projekt ustawy zgłoszony przez Radę Ministrów: Udzielanie pomocy publicznej
w celu ratowania lub restrukturyzacji przedsiębiorców.
2. M. Geromin, M. Krawczyk, A. Mordasewicz, Nowelizacja ustawy – Prawo upadłościowe innych ustaw z 30 sierpnia 2019 roku – omówienie głównych zmian,
cz. I, „Doradca restrukturyzacyjny”, nr 4, 2019.
3. A. Bartosiewicz, Tarcza antykryzysowa. Szczególne rozwiązania w prawie podatkowym, rozliczeniach ZUS i wybranych aspektach prawa pracy związane z COVID-19, Wydawnictwo Wolters Kluwer Polska, Warszawa, 2020.
4. M. Kozłowski, Upadłość konsumencka wg znowelizowanych przepisów prawa upadłościowego, Wyd. LEX, 2019.