Kwota roszczenia w sprawach frankowiczów – jak ją rzetelnie wyliczyć? Jak prawidłowo mają rozliczyć się strony z tytułu nieważnej umowy kredytu? Jak kształtują się kwestie przedawnienia wzajemnych roszczeń? Czy banki mogą żądać wynagrodzenia za bezpodstawne korzystanie z kapitału? Jak należy ocenić ostatnią rekomendację Komisji Nadzoru Finansowego dotyczącą przewalutowania umów kredytowych?
Spis treści
Czego mogą domagać się frankowicze wszczynając spór frankowy?
Kredyty hipoteczne waloryzowane do waluty obcej zdecydowanie nie były dobrym produktem. Linia orzecznicza w tym zakresie nie pozostawia złudzeń – sądy polskie (zwłaszcza po orzeczeniu TSUE ws. Dziubak) niemal jednoznacznie stwierdzają, że były one zawierane w sprzeczności z art. 3531 Kodeksu cywilnego, to znaczy:
Strony zawierające umowę mogą ułożyć stosunek prawny według swego uznania, byleby jego treść lub cel nie sprzeciwiały się właściwości (naturze) stosunku, ustawie ani zasadom współżycia społecznego.
Frankowicze, co do zasady mogą i powinni domagać się, aby sąd unieważnił ich umowę kredytową, o ile są ku temu przesłanki lub ustalił nieważność klauzul waloryzacyjnych.
Drugi rodzaj roszczenia fokusuje się na żądaniu przewalutowania rat kredytu na przyszłość. Jest to zgodne z najnowszą polityką banków i rekomendacjami Komisji Nadzoru Finansowego. Jednakże to rozwiązanie nie jest aż tak korzystne dla poszkodowanych frankowiczów.
Jakie roszczenia powinny znaleźć się w pozwie przeciwko bankowi?
Roszczenia w pozwie, czyli precyzyjne określenie, czego tak naprawdę frankkowicz żąda od drugiej strony dzieli się na:
• główne,
• poboczne.
W pozwie przeciwko bankowi frankowicz powinien zawrzeć dwa roszczenia główne, to znaczy:
• roszczenie o zapłatę z tytułu nieważności umowy – na podstawie art. 410 § 1
w związku z art., 405 kodeksu cywilnego,
oraz
• roszczenie o ustalenie nieważności umowy w całości lub w części – na podstawie art. 189 w związku 58 §1 lub 2 k.c.
Zawarcie w pozwie obu roszczeń stosuje się z tak zwanej ostrożności procesowej, ponieważ sąd nie ma prawa rozstrzygać ponad to, co strona powodowa wnosi. Z tego to powodu taki wybieg wydaje się być słusznym. Co nie zmienia faktu, że co do zasady poszkodowany frankowicz winien dochodzić zwrotu przez bank całej wpłaconej sumy.
Natomiast roszczenia poboczne dotyczą zwrotu opłat z tytułu dodatkowych produktów „integralnych” do umowy kredytu, takich jak:
• dodatkowe ubezpieczenie,
• prowizje,
• opłaty manipulacyjne.
Najnowsze orzeczenia sądów w sprawach frankowiczów
Z całą mocą należy podkreślić dwa aspekty w świetle najnowszego orzecznictwa: po pierwsze sądy coraz częściej uznają, że umowy kredytów hipotecznych z klauzulami indeksacyjnymi były nieważne. Uznają tę nieważność albo w całości, albo w części. Tutaj należy zauważyć, że nadal nie ma jednolitej linii orzeczniczej nawet na poziomie Sądu Najwyższego.
Jednakże pozycja frankowiczów, jako konsumentów, którzy zostali poszkodowani przez banki jest już ugruntowana, co potwierdzają najnowsze orzeczenia:
• wyrok z 22 września 2020 r. Sądu Apelacyjnego w Warszawie – sygn. V ACa 143/20,
• wyrok z 30 lipca 2020 r. Sądu Okręgowego w Warszawie – sygn. II C 1049/18,
• wyrok z 17 lipca 2020 r. Sądu Apelacyjnego w Katowicach – sygn. I ACa 831/18.
Roszczenie o zapłatę
Formułując roszczenie o zapłatę należy zdawać sobie sprawę, że może ono dotyczyć zwrotu przez bank pełnej kwoty w walucie wpłaty. Natomiast znowu, z bezpieczeństwa procesowego roszczenie to może przybrać postać także:
• żądania wypłaty kwot wpłaconych w walucie obce (CHF),
• żądania wypłaty jedynie ogólnie nadwyżki.
Przez pojęcie nadwyżki rozumie się wpłaty, których wartość przekraczała kwotę wypłaconą przez bank.
To znaczy, że jeżeli bank udzielił kredytu w wysokości 400 000 zł, a frankowicz spłacił 492 000 zł, to nadwyżką jest 92 000 zł. Można więc dochodzić albo pełnej kwoty, albo 92 tyś. zł nadwyżki. W przypadku kiedy po 2011 roku doszło do zawarcia pomiędzy bankiem a frankowiczem aneksu do umowy
i spłat częściowo bezpośrednio w walucie obcej (CHF), to można dochodzić kwoty wpłaconej w tej walucie. Załóżmy, że 40 0000 zł było spłacane w proporcji 150 000 zł i 69 000 CHF, to w takim przypadku można sformułować roszczenie o zwrot nie nadwyżki, ale właśnie sumy wpłaconej we franku szwajcarskim.
Z jakiego powodu roszczenie o zapłatę jest tak różnie ujmowane? Wynika to po raz kolejny z bezpieczeństwa procesowego i ograniczenia ryzyka, w tym ryzyka związanego z kosztami procesu.
Jak wyliczyć wartość przedmiotu sporu (WPS) w przypadku roszczenia o zapłatę sumy wpłaconej we frankach?
WPS w tym przypadku można wyliczyć na dwa sposoby, według kursu Narodowego Banku Polskiego CHF-PLN na:
• dzień płatności,
• dzień złożenia pozwu.
W wyżej wymienionym zagadnieniu prawnym nadal jest brak jednoznacznego stanowiska.
Bezskuteczność klauzul waloryzacyjnych
Pozew powinien, jak już była o tym mowa, zawierać dwa roszczenia główne. Drugim jest roszczenie o ustalenie bezskuteczności waloryzacji. Zadaniem tego żądania jest zabezpieczenie powoda (frankowicza) przed ewentualnym oddaleniem pozwu, jeżeli sąd uznałby pierwsze roszczenie o zapłatę za bezpodstawne.
Rozpatrując to roszczenie sąd bada, czy klauzule waloryzacyjne (indeksacyjne) są ważne. Jeżeli dojdzie do wniosku, że były one niezgodne z prawem (m.in. art. 3531 k.c. ), to wtedy stwierdza ich nieważność. Jednocześnie, jeżeli w ocenie sądu umowa taka nie może funkcjonować w obrocie prawnym bez klauzul indeksacyjnych, wówczas unieważnia całą umowę. Natomiast w przypadku, gdy w ocenie sądu umowa spełnia swoje społeczne i gospodarcze przeznaczenie, wówczas dochodzi do tzw. przewalutowania zobowiązań na przyszłość.
Jak ustalić WPS w przypadku roszczenia o stwierdzenie bezskuteczności klauzul waloryzacyjnych?
Roszczenie o stwierdzenie bezskuteczności klauzul waloryzacyjnych jest zdecydowanie trudniejsze w oszacowaniu wartości przedmiotu sporu. Trudność wynika z art. 358 § 1 i 2 k.c., czyli zasady walutowości, która brzmi:
§ 1. Jeżeli przedmiotem zobowiązania podlegającego wykonaniu na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej jest suma pieniężna wyrażona w walucie obcej, dłużnik może spełnić świadczenie w walucie polskiej, chyba że ustawa, orzeczenie sądowe będące źródłem zobowiązania lub czynność prawna zastrzega spełnienie świadczenia wyłącznie w walucie obcej.
§ 2. Wartość waluty obcej określa się według kursu średniego ogłaszanego przez Narodowy Bank Polski z dnia wymagalności roszczenia, chyba że ustawa, orzeczenie sądowe lub czynność prawna zastrzega inaczej.
W związku z powyższym powód nie ma innej możliwości, jak dokonać przeliczenia całości faktycznie wpłaconej kwoty w stosunku do tego, co bank miał prawo pobrać. W tym celu należy przeliczyć raty należne do wpłaconych i objąć roszczeniem faktycznie nadpłaconą kwotę w złotych. Nadpłacona kwota jest tak naprawdę wartością przedmiotu sporu (WPS).
Jak dokonuje się przeliczenia? Należy przede wszystkim wystąpić do banku o zaświadczenie o historii wpłat i na jego podstawie dokonać obliczeń. Dokument ten będzie także istotny dla sądu w świetle art. 248 §1 k.p.c.:
Każdy obowiązany jest przedstawić na zarządzenie sądu w oznaczonym terminie i miejscu dokument znajdujący się w jego posiadaniu i stanowiący dowód faktu istotnego dla rozstrzygnięcia sprawy, chyba że dokument zawiera informacje niejawne.
Kwotę WPS można wyliczyć samodzielnie lub zaangażować do pomocy biegłego. Aby uniknąć przewlekłości postępowania dobrym rozwiązaniem jest skorzystanie z art. 2053 § 1 k.p.c. o wymianie pism procesowych przez strony przed wejściem w spór. Na podstawie tego artykułu bank od razu będzie zobowiązany do wskazania ewentualnych błędów obrachunkowych.
Ważne, aby pamiętać, iż na mocy art. 19 § 1 k.p.c. WPS określa się na dzień złożenia pozwu.
Teoria dwóch kondykcji i teoria salda
W związku z zapytaniem, jakie Sąd Okręgowy w Warszawie 22 stycznia 2020 przedstawił (jako sąd II instancji) Sądowi Najwyższemu do rozstrzygnięcia dotyczącym stosowania teorii dwóch kondykcji lub teorii salda, jest to nadal sprawa nieujednolicona w orzecznictwie.
Innymi słowy, sądy unieważniając umowę mogą uznać, że strony są sobie nawzajem winne zwrócić świadczenia. Z zastrzeżeniem, że roszczenie frankowicza przedawnia się z upływem lat dziesięciu, a roszczenie banku z upływem lat trzech od dnia udzielenia kredytu – art. 118 k.c.
Teoria salda natomiast zakłada, że strona, która zyskała więcej jest zobowiązana do zwrotu nadwyżki. A to znaczy, że bank ma oddać nie całość roszczeń, a tylko tyle, o ile suma wpłat przewyższyła sumę udzielonego kredytu. Teoria ta wychodzi z założenia, że frankowicz chciał w sposób oczywisty zwrócić tzw. czystą kwotę udzielonego kredytu.
Propozycja Komisji Nadzoru Finansowego dla banków i frankowiczów
Organ nadzoru, jakim jest KNF zaproponował w grudniu 2020 roku, aby banki dążyły do zawierania ugód z frankowiczami, w ten sposób, aby proponowały im przewalutowanie kredytu po kursie z momentu udzielenia kredytu. Jest to stanowisko nie tyle nietrafne, co nieaktualne, bowiem po orzeczeniu TSUE pozycja frankowiczów została zdecydowanie wzmocniona, a opcja przewalutowania kredytu jest w tej chwili dla nich niekorzystna i nadal stoi w sprzeczności z art. 3531 k.c.
Także próby działania banku, które polegają na składaniu wezwań o zapłatę za bezumowne korzystanie z kapitału wydaje się być niezasadne i sprzeczne z art. 224 k.c.
Podsumowując – wartość przedmiotu sporu w sporze z bankiem wcale nie jest taka łatwa do wyliczenia i bez fachowej wiedzy nie można się obyć. WPS jest ważny nie tylko z uwagi na koszta procesowe, ale także na jasne i klarowne sformułowanie żądania, bowiem sąd nie będzie miał możliwości rozstrzygania poza sformułowanymi w pozwie roszczeniami.
Źródła
1. H. Ciepła, Dochodzenie roszczeń z umów frankowych. Praktyka, orzecznictwo, pytania i odpowiedzi, Wolters Kluwer, Warszawa, 2020.
2. T. Świętnicki, uczt roszczenie banku o zwrot kapitału ma charakter przedawnienia? Glosa do wyroku SN z dnia 11 grudnia 2019 r., V CSK 382/18.
3. J. Czabański, T. Konieczny, Przewodnik frankowicza, Warszawa, 2020.
4. I. Heropolitańska, A. Nierodka, T. Zdziarski, Kredyty, pożyczki i gwarancje bankowe, Warszawa, 2020.
